“Kumaha, Jang?” bapa kuring nanya bari neuteup. Kuring ngajawab ku gideug.
“Jadi, dokterna teu bisa kabawa ka dieu?”
Kuring gideug deui.
“Kumaha Pa Mantri atawa Bu Bidan?”
“Atos, Pa, sadayana ogé tos didongkapan,” témbal kuring. “Ngawitan ka bumi dokter, terus ka bumi Pa Mantri, teras ka Bu Bidan. Weléh. Bujeng-bujeng muka panto, gugah gé henteu. Diketrokan mah diketrokan, malah dugi ka digedor jandélana sagala. Asa piraku sugan ari teu kadangueun mah!”
Mani asa hayang ngabudalkeun kabéh kakeuheul nu ngagendok duka sagedé nanahaon dina dada. Cumah di lembur kuring aya dokter, aya mantri, aya bidan nu sok ngubaran budak gé. Ari dina waktuna butuh ku tanagana, ku kaahlianana, teu bisa dipikabutuh. Tadi gé sajajalan kuring kutuk gendeng.
“Rupina mah Jang, kasieunan aranjeunna téh,” ceuk Mang Ujé nu tadi nganteur kuring, kabeneran manéhna téh kabagéan ngaronda peuting ieu.
Bisa jadi kasieunan. Aya béja nu keur jadi sabiwir hiji. Saminggu ka tukang, cenah aya dokter nu dirampog. Tengah peuting aya nu keketrok pajar cenah aya nu gering, tapi barang pantona dibuka dokter téh bet terus ditodong ku péstol. Pangeusi imahna, bangsa barang berharga mah korédas, sabab cenah rampogna gé mawa colt pikeup. Enya, kasieunan jigana mah. Tapi apan kuring mah lain rampog, enya-enya ieu mah Si Nénéng butuh pitulung dokter. Pan écés disebutkeun yén anu datang téh kuring jeung ronda, jeung deuih pan kajadianana ogé di lembur batur saminggu ka tukang téh. Kitu gé karék béja.
“Ah, wajar wé atuh Jang, teu di dokter teu di urang ari kasieun mah sami sugan, da sami-sami sipatning manusa.”
Aya benerna ogé omongan Mang Uyé téh. Dokter gé manusa, bisa jadi deuih leuwih nyaah kana harta jeung jiwana sorangan batan jiwa batur.
“Allohu akbar, Allohu akbar,” masih kénéh kadéngé sora takbir indung kuring dina sela-sela ceurik Si Nénéng nu ngalaunan, napasna jiga nu beurat. Ceu Titi ceurikna narikan. Kuring nyampeurkeun.
Haté téh ngarakacak, teu wasa nempo Si Nénéng teu walakaya. Geus teg wé tinggal ngadagoan mangsa. Asa percaya asa henteu, padahal tadi soré Si Nénéng geus ngahibur kuring sakulawarga. Saleuseurian akey-akeyan nénjo Si Nénéng diajar leumpang. Nangtung, saléngkah dua léngkah, blug labuh. Tuluy nangtung deui, ngaléngkah deui, blug labuh deui. Unggal labuh unggal diseungseurikeun, Si Nénéng kalah ceuceuleukeuteukan. Nu nempo akey-akeyan, lucu tuda. Komo keur indung kuring mah. Tuda teu sirikna kanyaahna kabéh ditamplokkeun ka Si Nénéng. Sagala rupa Si Nénéng. Balik ti kebon atawa ti mana baé, anu mimiti dilakukeun téh mangku Si Nénéng. Kungsi indung kuring sapoé-sapeuting mapag u ti Mekah di Halim, isukna sapopoé Si Nénéng teu lésot tina aisanana.
“Di ditu téh meni inget baé ka budak,” ceuk indung kuring. Budak téh lain kuring, tapi incuna. Enya, Si Nénéng téh lucu jeung pigeuliseun deuih ceuk kuring mah.
Tapi sakapeung mah sok keuheul ka Si Nénéng téh, éta ari geus ceurik tengah peuting. Keur meujeuhna saré tibra, hég kahudangkeun ku nu ceurik. Cara tadi, Si Nénéng ceurikna teu daék répéh, kuring cengkat terus ngadeukeutan kamar Ceu Titi.
“Ceu, Ceu … tah Si Nénéng ceurik baé, hayangeun nyusu meureun!”
“Puguh teu daékeun,” témbal Ceu Titi, “Cep … cep … tuh Emang kagandéngan, “ Nénéng henteu répéh, “Cep Néng cep, tuh cieun éong! Éong, yeuh Néng éong … angis aé.”
“Ku naon Nyai budak téh?” ceuk indung kuring, kaluar ti kamarna, sup ka kamar Ceu Titi.
“Duka atuh, Ma,” témbal Ceu Titi.
“Susuan kainyah!”
“Nyéta alimeun.”
“Ku naon atuh nya budak téh? Cep Néng cep ... aduuuh nyaah teuing anak Ema.” Moal henteu bari dipangku éta téh, tapi Si Nénéng angger ngéar.
“Huh, gandéng, batur mah keur meujeuhna tibra saré ...,” ceuk kuring. Henteu tarik padahal mah, tapi kadéngéeun ku Ema.
“Alaaah, jiga nu teu karaos wé ku sia. Keur sagedé Si Nénéng téh beuki ceurik, jaba ririwit. Wungkul ngahésékeun batur. Hemh, ayeuna mah kakara ngadéngé budak ceurik gé geus monyong. Samarukna ujug-ujug jleg wé nya sagedé kitu?” indung kuring nyereng.
Kuring teu némbal, sanajan teu rumasa keur leutik beuki ceurik jeung ririwit téh, moal pihadéeun. Indung kuring sakitu nyaahna ka Si Nénéng.
Si Nénéng teu daék répéh sarta teu beunang dibébénjokeun. Lila-lila mah kuring gé jadi karunya, malah jadi milu tagiwur.
“Lah, ku naon atuh nya Si Nénéng téh, jiga nu kasarumahan baé?” ceuk indung kuring.
Teu lila torojol bapa kuring mawa panglay ti dapur, cetrok dicapék terus dibeuweung bari kunyam-kunyem. Ceprot, ceprot diburakeun ka unggal madhab, terus ka unggal juru. Pelengseng bau panglay, Si Nénéng angger ngéar.
Harita kuring mah bet nyangka nu lain-lain. Boa-boa bapana meunang kacilakaan atawa nylowédor, da cenah watekna sok rungsing ka budak. Tapi kuring teu wani ari kudu nyangka Kang Abas nyolowédor mah. Lalaki sakitu bageurna, ceuk kuring mah. Kumaha mun cilaka? Kahayang mah ulah, ulah duanana ogé.
“Geuning budak téh ngising baé,” ceuk indung kuring bari ngaganati calana Si Nénéng. “Tuh, geus tilu kali ganti calana.”
Baruk ngising baé? Moal kitu muntaber mah? Tapi da teu utah-utahan Si Nénéng mah.
“Euh, urang ngangkir dokter wé atuh nya, Nya?”
“Enya kaituh, Jang. Mun teu dokter gé Pa Mantri atawa Ibu Bidan.”
Rap kuring maké jékét, sarung disalindangkeun kana beuheung, ceg kana sénter. Barang rék jut turun ti imah, kadéngé bapa kuring nyarita, “Kira-kirana daékeun kitu tengah peuting kieu?”
“Lah, urang cobian wé,” témbal kuring bari indit.
Tadina mah hayang méakkeun kapanasaran wé. Tétéla, kahamham bapa kuring téh ngabukti.
“Allohu akbar, Allohu akbar,” indung kuring tambirna beuki lirih, Si Nénéng tinggal euh-euhan. Ceu Titi ceurik nungkup beungeutna ku dua leungeun di juru ranjang.
“Teu ka dieu dokter téh, Ujang?” indung kuring nanya dina sela-sela takbirna.
“Henteu, Ma.”
“Téang wé atuh Ama Ulu.”
“Mangga.”
Teu talangké, gejlig kuring indit. Nepi ka jalan gedé, rada ngarempod ogé, sabab inget ka bumina Ama Ulu téh kudu ngaliwatan kebon awi. Mangka loba kabéjakeunana. Ka kulon baé heula kitu, ngajak anu ngaronda? Ras inget ka Si Nénéng anu ngalempréh, kumaha mun teu kaburu? Ah, naha maké kudu sieun ku béja? Rék kitu rék kieu kari kumaha engké. Pati gé geuning ari geus nepi ka mangsana mah mo bisa disingkahan. Ku kapaksa, kasieun téh kasilibkeun. Kuring terus baé leumpang ka wétankeun, muru bumi Ama Ulu.
Teu sakara-kara, sanajan bari rerempodan gé teu burung nepi. Kuring ngetrok panto halon bari uluk salam.
“Assalamu ‘alaikum.”
“Wa ‘alaikum salam,” aya nu némbal ti jero imah. Teu lila kulutrak panto dibuka, lol Ama Ulu.
“Saha?”
“Abdi Ama.”
“Ujang?”
“Sumuhun Ama. Alah hapunten wé ieu téh Ama, ngaganggu panginten.”
“Ih, henteu Ujang, kabeneran Ama gé can saré. Sok ka jero, Jang!”
“Ah, sawios Ama da moal lami ieu téh, dipiwarangan ku Apa, Ama dihaturanan linggih ka ditu ....”
“Ké, aya naon ieu téh Ujang, peuting-peuting kieu? Sok rareuwas Ama mah.”
“Nu mawi itu Ama, Si Nénéng, udur répot, tos teu walakaya nembé téh.”
“Kutan? Ké atuh nya Ujang, Ama rék ganti baju heula jeung rék bébéja heula ka Ambuna.”
“Mangga,” témbal kuring terus ngajanteng dina golodogna, da ari pantona mah teu dipeundeutkeun.
Teu lila Ama Ulu kaluar.
“Mangga Ama ti payun,” ceuk kuring. Terus leumpang pairing-iring, sentér dikolényay-kolényay nyaangan tincakeun.
Leumpang téh teu loba cacarita, tapi pikiran kuring mah norowéco. Ras ka Si Nénéng, ras ka diri sorangan. Rét ka Ama Ulu, sakitu tos sepuhna masih kénéh jagjag, masih kénéh kuat nanjak ka pasir, ka kebonna, malah socana gé masih kénéh awas, can kudu dikacapanon mun maca hutbah Jumaah gé. Tadi basa kuring ka bumina, cenah Ama Ulu téh teu acan kulem. Ama gé jigana mah keur nganti-nganti mangsa, sarua jeung kuring, sarua jeung Si Nénéng. Moal henteu Ama Ulu mah nganti-nganti mangsana téh ku dikir jeung wiridan, milang tasbéh bareng jeung nyérélékna waktu. Ari kuring, karasa nganti-nganti mangsa téh bet ku loba nyieun dosa. Mangka mangsa mah tara kanyahoan datangna, sok ngabongohan.
Nepi ka imah, kuring mukakeun panto, méré lawang ka Ama Ulu.
“Assalamu ‘alaikum,” Ama Ulu uluk salam.
“Wa ‘alaikum salam.”
“Mangga wé Ama teras ka lebet,” ceuk bapa kuring. Ama Ulu terus baé ka kamar Ceu Titi, kuring jeung ba[a kuring nuturkeun.
“Allohu akbar, Allohu akbar,” takbir indung kuring beuki antaré. Si Nénéng geus teu kadéngé sorana, rénghapna beurat. Ceu Titi ceurikna jiga nu kanyenyerian. Indung kuring ngised ngadeukeutan Ceu Titi. Ama Ulu ngajanteng sakedapan terus nyabak tarang Si Nénéng.
“Sabar wé Nyai,” pokna téh antaré, “Urang mah teu ngaboga-boga, kabéh gé ukur titipan Alloh. Ridokeun wé, Nyai, malah mah kudu bagja, sabab Si Nénéng mah masih kénéh beresih, masih kénéh suci, engké di ahir bisa nulungan ka urang ….”
Ku sakitu gé geus cukup nandakeun yén Si Nénéng téh geus deukeut kana mangsana. Ceu Titi ceurikna narikan, indung kuring nangkeup Ceu Titi bari tipepereket nahan piceurikeun. Katingali Ama Ulu babacaan, terus nungkup panon Si Nénéng ku panangan kiwana. Si Nénéng rénghapna nyarangan. Kerelek, les.
“Inna lillahi wa inna ilaihi rojiun ….”
Ceu Titi ngagoak, “Nénéééngngng …!”
“Sing sabar, Nyai, sing sabar,” indung kuring ngupahan. Tapi Ceu Titi kapiuhan dina tangkeupan indung kuring nu cumalimba.
Tatangga-tatangga daratang, jigana ngadéngé jeritna Ceu Titi.
“Ku naon Si Nyai téh, Ceuk?” Bi Élah nanya.
“Si Nénéng ... geus euweuh ....” témbal indung kuring.
“Inna lillahi wa inna ilaihi rojiun.”
Trong kohkol, dur bedug subuh.
“Aéh, geuning geus subuh ieu téh, ké atuh nya Ama ka masjid heula,” saur Ama Ulu bari cengkat, terus kaluar dibarengan ku bapa kuring.
Teu lila kadéngé sora kohkol ditihtirkeun ti masjid, ditéma ku nu ti Pos Ronda. Tangara ka balaréa, aya nu meunang musibat.
Nu tas salat subuh berjamaah téh terus baé ka imah kuring. Beuki beurang, jul-jol jelema beuki loba nu datang. Lalaki mah, kalawan diluluguan ku Pa RT, digawé sagawé-gawé. Aya nu nyieun padung, aya nu nyieun tetengger, sawaréh indit ka kuburan rék nyieun lombang.
“Mana boéhna ieu téh Emana Nyai?” ceuk Ma Oyot, indung beurang nu rék ngamandian mayit Si Nénéng.
“Nya éta teu acan aya, Ma,” témbal indung kuring.
“Sugan di dieu, aya anu boga boéh?”
Nu ngariung téh tingraringeuh, tuluy silihtuduh.
“Euh, mun kitu mah paké heula wé atuh anu Ema, ngan kudu buru-buru digantian, nya. Malum Ema téh geus kolot, saréatna mah geus deukeut kana liang kubur,” ceuk Ma Oyot. “Ku Ujang wé bawa ka ditu, jung, da aya Si Séti!”
“Ulah ku Ujang, kajeun ku nu séjén wé,” indung kuring némpas, “Ujang mah sasayagian wé ka kota, ngabéjaan Kang Abas.”
“Mangga,” ceuk kuring.
“Sakalian meuli boéh wé atuh Ujang ari rék ka kota mah. Diengké-engké mah bisi poho,” ceuk Ma Oyot, “Umur téa saha nu nyaho.”
Enya, umur mah saha nu nyaho. Éta wé Ma Oyot nu geus sadia boéhna, ari geletuk bet alo kuring. Tétéla pati mah teu bisa dibawa badami.
Wanci carangcang tihang kuring megat mobil. Teu jauh ka kota téh, ukur lalampahan satengah jam, nu matak mayit téh dikurebkeunana engké mun bapana geus dating. Tampolana mah bisi bapana hayangeun neuteup beungeut anakna nu panganggeusan. Mangkaning kakara boga anakna téh.
Sakali deui kuring kudu manggihan jalma anu kaleungitan ku nu dipikacintana.
Wanayasa ’83
(Tina Manglé No. 897, 5 – 20 Juli 1983)
