Ti kajauhan katempo aya nu ngalumbuk, abu-abu. Leumpang téh digancangan. Horéng baju, mani alus naker. Ceg baju téh ku kuring dicokot, dialak-diilik. Lain baju meureun anu kieu mah, jas. Sarua jeung nu sok dipaké ku Bapa Guru nu sok ngaliwat unggal isuk. Enya, jas nu kieu mah. Leuh, aya ku alus. Di loak gé moal meunang sarébu pérak. Ti heula gé Si Édod ngajualna téh dua rébu pérak, Jiga kieu pisan. Jaba ieu mah masih kénéh aya capan lebah dadana. Ginding temen lamun ieu jas téh dipaké ku kuring. Hanjakal wé kagedéan teuing, cukup keur bapa atawa Kang Ibot.
Kuring luak-lieuk, euweuh sasaha. Rawatan baé kitu? Tapi sieun jiga Si Édod, digarebugan gara-gara kapanggih ngarawatan jas tina popoéan. Ah, barina gé kétang, ieu mah lain tina popoéan ieuh. Mending rawatan, ngan kumaha mawana nya? Ari rék disesepkeun kana tolombong, lebar. Atuh meureun kotor, mangka jas sakieu hadéna. Jas téh ku kuring digigiwing. Tah, kabeneran manggih keretas koran, mahi keur mungkus jas mah. Kalawan ati-ati jas téh ku kuring dibungkus ku keretas koran. Geus kitu mah, disesepkeun kana tolombong. Campur jeung beling gé moal sieun kotor.
Terus bawa ka imah baé kitu? Da geuning euweuh nu nyusulan. Tapi, kumaha mun aya nu nganyahoankeun? Embung jiga Si Édod kuring mah. Si Édod gé dua poé teu bisa liarna téh, jaba beungeutna barengep. Mun kajadian téh, moal henteu kuring bakal disiksa ku Bapa. Cacak elat indit liar ogé geus sakitu popolototna. Ah, mending gé disalabarkeun. Ti heula gé Mang Awing, aya nu méré duit cenah, basa Mang Awing manggihan lokét dina bécana, terus disalabarkeun. Enya ah, mending disalabarkeun. Sugan wé atuh ….
Kudu ka mana nyalabarkeunana, nya? Tadi téh aya nu leumpang miheulaan kuring. Jigana nu manéhna, da can aya deui nu ngaliwat ka dieu iwal ti manéhna jeung kuring mah. Inget ayeuna mah, ka jelemana ogé moal poho mun panggih téh. Mun teu salah mah tadi téh méngkol ka beulah kénca. Jigana mah masiwah, ceuk Si Édod gé anu sarakola di dinya mah masiwah ngaranna téh.
Kuring méngkol ka kénca, terus leumpang, bras ka jalan gedé. Di sisi jalan beulah ditu, témbong lawang sakolana agréng. Komo di jerona meureun. Di saluhureunana aya aksaraan, teuing naon. Sabab kuring mah, tong boroning maca, nyekel patlot gé teu bisa. Kuring meuntas jalan.
Asup kitu ka jero? Leuh, éra temen. Leuheung mun ukur dipoyokan, éta kumaha lamun diusir jeung ditareunggeulan cara di sakola nu anyar téa. Teungteuingeun. Pédah kuring milu lalajo nu keur ucing galah, asup ka buruan sakolana. Resep tuda, padahal mah barudakna gé pantar-pantar kuring. Abong kéna ka nu teu sakola. Lain teu hayang kuring ogé, ngan ceuk Bapa mah moal kabedag ongkosna. Sakola téa ongkosna gé moal mahi saeutik-saeutik. Can keur meuli baju nu sarua jeung batur, can keur meuli buku jeung patlot, can keur méré ka Bapa Guruna.
Jigana kétang, masiwah mah moal kitu. Ceuk Si Édod gé balageur, asal ulah diheureuyan wé cenah. Piraku da geus galedé. Geus sagedé-gedé Mang Awing. Awéwéna gé geus pantar-pantar Ceu Minah. Sanajan kitu, ari kudu asup mah asa-asa. Asa sieun jeung éra. Tungtungna diuk dina batu, nyarandé kana pager sakola. Ari rék dibikeun ka masiwah séjén nu larsup, sok sieun teu ditepikeun. Atuh lapur meureun kuring téh moal meunang buruhan.
Mending ogé didagoan di dieu, sugan wé nu bogana néangan ka dieu. Inget kénéh ieuh ka jelemana mah. Lalaki, buukna panjang jiga Kang Codét méméh dibui. Apal lah ku saliwatan ogé. Mun kitu mah meureun, diukna ogé kudu nyanghareup ka jero sakola.
Enya réa geuning masiwah téh. Aya nu ngélék buku, aya nu nyorén kantong, aya nu mawa tas. Bajuna gé rupa-rupa deuih, teu cara barudak sakola di sakola anyar téa.
Ari rék tatanya, éra jeung teu wani. Tuda meni euweuh nu nakol-nakol acan ka kuring téh. Padahal laleumpangna téh teu sirikna ngadupakan kana cukang irung kuring. Teu nyarahoeun yén dina tolombong kuring téh aya jas alus. Tapi untung wé. Coba mun nyarahoeun, moal henteu aya nu ngarebut. Buru-buru tolombong téh ditaleukeuman, sangkan eusina kahalangan ku awak kuring.
Lila-lila mah bet resep nempo masiwah téh. Ku garaya jeung lalégég. Ngalobrol sagunduk-sagunduk. Aya deuih nu pagégéyé awéwé jeung lalaki. Bet ras inget ka Ceu Minah. Ceu Minah gé kitu, ari peuting téh sok ngahoding, indit kana béca Mang Awing. Kuring kungsi manggihan Ceu Minah pagégéyé jeung lalaki dina bangku Alun-alun cara masiwah itu. Sarua deuih Ceu Minah gé cengkat bari pakaléng-kaléng. Cenah mah terus dibawa ka imah lalakina. Pasti lain rék dititah masak, da Ceu Minah mah tara masak ti beurang ogé. Ari dipikir deui, mending Ceu Minah. Teu digawé gé maké kabeuli transistor sagala. Kuring gé sok remen milu ngadéngékeun, komo kana dongéng mah, ramé baé tuda.
Saabrulan masiwah rék baralik. Dudukuy samak anu geus rawing sisina téh beuki dilelepkeun, éra bisi aya nu nyahoeun ka kuring. Nu ngabring, awéwé-lalaki, beuki dareukeut. Ramé ngalobrol sajajalan dibarung ku tingharahah, tingirihil. Saruka ati. Geus deukeut mah, écés kadéngé anu diobrolkeunana téh. Ari sugan bangsa kuring baé anu sok ngomongkeun batr téh. Kadéngé nu maké kacamata hideung jiga kacamata Kang Codét ngomong.
“Enya euy, dosén éta mah kieu,” cenah bari pepeta. Ger babaturanana sareuri. “Mun kitu mah palaturan téh ngan keur mahasiswa wungkul, keur dosén mah tidak berlaku, nya ngeunah éhé teu ngeunah éon ...” Teuing naon terusna mah, teu kadéngé. Kasilep ku nu sareuri meni ramé.
Tibum jigana mah dosén téh. Geuning Bapa ogé sok ngomongkeun Pa Kusén, tibum anu galak téa. Teu nginjeum mata ieu mah, kuring gé kungsi nyaksian peuting-peuting Ceu Minah dipaksa naék kana treuk ku manéhna. Lobaan da, teuing rék dibawa ka mana, da dua poé euweuhna téh. Jigana dosén gé kitu, sok maksa masiwah awéwéna, diakutan kana mobil. Bapa kuring gé sok ngobrolkeun palaturan-palaturan kitu ari keur ngariung téh, ngan sok haharéwosan.
Tah enya, Si Édod salah. Lain masiwah anu sakola di dieu téh. Naon tadi téh, mahasiswa? Tah éta, mahasiswa. Keun engké mun panggih jeung Si Édod rék disalahkeun. Pan ceuk Ki Uhri ogé, kajeun teuing sasaha ari salah mah ulah dibenerkeun, kudu disalahkeun. Paduli teuing Si Édod geus ngalaman dibui ogé. Sakali salah tetep salah.
Keur kitu ronghéap téh lalaki nu buukna panjang ti jero sakola. Moal kapalingan, ieu yeuh nu bogana jas téh. Tapi manéhna tonggoy wé ngaliwata kuring. Tatanya ka nu pasangrok jeung manéhna.
“Mendakan jas almamater henteu?”
Tangtu wé kabéh gé jawabanana téh gideug.
Geus sagorowok-gorowokkeun kuring hayang ngageroan manéhna. Ku teu nyaho ngaranna, jeung deuih sora téh nyandet dina tikoro, teu bisa kaluar. Aya rasa éra, éra lain heuheureuyan. Lain éra baé deuih. Pokona mah asa nyanghareupan Bapa Gendut nu sok ninitah pindah ka peuntas ka Bapa.
Manéhna terus leumpang rurusuhan ka urut kuring datang tadi. Haté téh teu pati dégdégan teuing ayeuna mah. Keun engké gé bakal ka dieu deui. Kumaha mun terus kaclep? Mangka teu wawuh. Meureun kuring téh moal meunang buruh nyalabarkeun. Hanjakal wé.
Bener wé manéhna datang deui, reg eureun dina lawang sakola. Terus mencrong ka kuring. Anu tadi geus leler téh. ayeuna mah haté ngadégdégna beuki angot. Geumpeur.
“Tadi manéh ti ditu nya?” manéhna nanya teugeug, satengah nyentak. “Manggihan jas almamater henteu?” Boro-boro bisa ngajawab, kuring malah terus wé tungkul. Sieun nénjo panonna gé, jeung deuih di kuring mah aya ogé jas abu-abu.
“Ari éta bungkusan naon?” ceuk manéhna deui. Teu ngadagoan jawaban kuring, bungkusan téh dicokot tina tolombong. Béréwék, béréwék, kadéngé bungkusan disoéhkeun.
“Paingan, ieu geuning bangsatna téh!” cenah, teu kira-kira nyebut bangsat ka kuring. “Rék dibawa ku manéh téh hah? Rék dijual ka loak?”
Kuring teu némbal, ari kahayang mah buru-buru ingkah. Ngan bret baé dudukuy kuring didudut, belewer dibalangkeun ka tukang. Kuring mah teu wani tanggah-tanggah acan.
“Leutik-leutik siah, geus diajar ceceremed!”
Bek aya nu nambag kana beungeut. Kuring ngagoak, karasa nyeri, katambah teu puguh téténjoan sawatara lilana. Ari dirampa biwir panon kénca téh asa ngegedéan. Kuring ceurik. Rob téh jelema ngariung kuring.
“Aya naon, No?”
“Ieu, Do, budak. Jas sayah rék disikat!”
“Kumaha mimitina atuh?” sora awéwé ayeuna mah nu nanya téh.
”Kieu, Day, Yatno téh rusuh, jas téh teu dipaké, ditumpangkeun wé dina kantong, di tukang. Meureun murag teu kanyahoan. Ari ditéangan geus euweuh, mangka rék seminar. Nyaho-nyaho geus aya dina tolombongna dibungkus ku kertas koran. Untung wé can indit jauh budakna!”
Kuring hayang némbal, hayang nyaritakeun nu sabenerna. Tapi piomongeun téh kabéh nyangked dina tikoro, nyelek jeung piceurikeun anu masih kénéh loba. Anu kaluar ngan ingsreuk-insgreukan. Nyeri. Ku teungteuingeun ari mahasiswa. Abongkéna ka nu teu boga, abongkéna ka nu teu sakola, abongkéna ..., abongkéna ....
“Enggeus wé No, bawa ka pulisi lah, tuman!” ceuk nu disebut Do, “Babaturan urang gé leungit jas almamaterna téh, keur dipoé di buruan, boa ieu wé yeuh bangsatna téh.”
“Enya, enggeus wé bawa ka pulisi,” nu séjén mairan.
Ngadéngé kitu mah piceurikeun anu tadi ditahan-tahan téh budak kabéh, ngabangingik. Ari haté mah norowéco. Lain kuring nu sok maokan jas abu-abu mah, tuh Si Édod. Kuring mah tara, paling gé calana pondok, keur pakéeun éta gé. Hayang ngomong, tapi teu bias ngedalkeun.
Batin nalangsa. Ras ka Ema, ras ka Bapa, ras ka Si Utik. Pisakumahaeun meureun mun kuring dibawa ka pulisi téh, heug terus dibui. Mangka jauh bui keur barudak mah, lain di dieu. Embung sanajan kumaha baé gé, kuring mah embung dibawa ka pulisi, garalak ceuk Kang Codét ogé. Ceurik téh beuki narikan.
“Keur naraon ieu téh, maké ngaheureuyan budak? Kawa anu euweuh pagawéan baé!” kadéngé sora nu agem, jiga sora nu sok ngadongéng dina transistor Ceu Minah.
“Ieu Pa, tukang beling maok jas abdi, disingsieunan badé dibantun ka pulisi.”
“Oh, kitu? Ari éta ku naon beungeutna héjo?”
“Duka atuh, da teu dikukumaha ku abdi gé. Saurna mah kamari gé padangagebugan, kapendak keur nyait jas tina popoéan.”
Bohong kétang, Pa. Bieu ieu mah. Lain kuring kétang Pa anu sok nyaitan jas tina popoéan mah, Si Édod. Ukur na jero haté ngomong kitu téh. Kuring tanggah saliwatan, tembong nu disebut Bapa téh kira-kira pantaran Mang Awing. Teu pikasieuneun geuning Si Bapa téh, teu cara Kang Codét, tapi bet dipikasieun.
Kuring tungkul deui, ceurik téh hayang eureun, éra. Tapi ari inghakna mah masih kénéh aya.
“Enya, enggeus wé atuh. Karunya, ulah diheureuyan teuing. Keun wé da jasna ogé geus kapanggih deui ieuh. Ngérakeun. Jung, geura balik, Jang! Ulah sakali-kali deui wé nya panjang leungeun kitu, teu hadé éta téh!”
Kuring unggeuk, mani hayang nganuhunkeun ka Si Bapa, ngan kudu kumaha.
“Jung ka ituh!” cenah nitah indit ka kuring.
Teu talangké kuring cengkat. Nuhun Bapa, nuhun. Terus nyokot dudukuy anu nyangsang dina pager sakola. Teu luak-lieuk, terus baé ngincid, bari ngusapan biwir panon kénca. Héjo cenah. Méngkol ka urut tadi, leumpang téh rada dilaunan. Rét kana tolombong anu dikélék. Balik ah. Sakieu gé geus cukup. Ngan kudu kumaha ngajawabna, lamun engké aya nu nanya, “Ku naon éta biwir panon sia héjo?”
(Manglé No. 892, 2-8 Juni 1983)
