twitter



Bagian kahiji

PAGUNUNGAN manjang ngungun, sesa sedih nyaksian gugurna Aditya Kumbakarna. Jagat Pramudita milu kingkin, kaleungitan raksasa budi brahmana. Ombak, angin, panonpoe, bulan, reujeung bentang, piligenti nembongkeun rasa hormatna.
Matak ngangres ningal Gunawan Wibisana. Ti saprak dikantun raka kakasih, wengi arang-arang keresa kulam, siang ampir tara barangtuang. Damelna munajat ka Nu Kawasa, malar raga-sukma rakana manjing nirwana.
Sri Rama, Laksamana, Prabu Sugriwa, Kapijembawan, Anoman, Anggada, katut parasenapati utama liannya pon nya kitu. Sami raos kaicalan. Minangka tanda hormat ka nu ngantun, perang ngahaja dieureunkeun.
Dalah Rahwana, barang mireng Kumbakarna perlaya, langsung ngajehjer salila-lila. Atuh Indrajit kariripuhan, pak-pik-pek ngeprak ponggawa, ngurusanan nu teu eling.
Sabada pada nyeuceuhan, Dasamuka mulang kasadaranana. Edasna, ari eling, ai goak ceurik aluk-alukan. Dipeper, dibangbalerkeun, weleh teu repeh-repeh. Tungtungna diarantep, didago cageur sorangan.
“Cilaka aing cilaka, saha deui nu bisa diandelkeun. Beak… bangkar…,” ceuceuleuweungan bleg nu eusleum. Eureun ngacaprak, goak deui, disambung ngadingdiut, peresis budak dipaling cocooan.
Munasabah Rahwana bangun putus harepan. Pantes mun hatena ngawitan sur-ser. Jalan pipatieun ngalangkang. Nyao isuk, duka pageto, boa giliran manehna, sanasib jeung Kumbakarna.
Satadina manehna yakin, saha nu rek sanggup nandingan kagagahan adina. Dalah diajak ngarurug kadewatan, saeusi Jonggringsalaka serah bongkokan. Cacak teu gancang diasongan widadari, Kahyangan pasti geus jadi jajahan Alengka. Kari-kari ayeuna, ukur ngalawanan urang marcapada, kasoran kawon jajaten.
“Indrajit!” gorowokna, sabada seubeuh aluk-alukan.
Hemar-hemir Indrajit nyampeurkeun. Satengah dumaregdeg pok nyarita;
“Putra ngantos timbalan salira paduka.”
“Kumpulkeun deui sesa wadyabalad. Siapkeun kareta perang. Ulah kagok kapalang, urang gempur babarengan tentara Si Ramawijaya!”
“Maksadna, Rama Prabu bade ngiring majeng ka medan perang?”
“Enya!”
“Upami kitu, naon gunana Indrajit.”
“Aing embung nyaksian maneh milu jadi korban,” siga heueuh nyaah ka anak.
“Namung putra ageung kapanasaran. Sakali deui widian mingpin balatentara Alengka.”
Rahwana ngahuleng. Hatena sabil. Sanggeus uleng dipikiran, antukna teu burung nyaluyuan.
“Sakira maneh sanggup, bral didungakeun. Ngan masing inget, sesakeun Si Ramawijaya. Eta mah nu saurang, bagian Ama!”
Kaluar ti karaton, Indrajit langsung ngumpulkeun susa-sesa prajuritna. Diluluguan senapati Trisirah, Trinetra, Trikarya, Narantaka, Dewantaka, Gathorada, Maodara, Wilotaksa, Jajaksa, Akampa, Meta, jeung Mantaka; tujuh rebu limaratus urang tentara raksasa sayaga samakta pakarang.
Bendera perang ngelebet deui. Cahaya beurang moncorong. Bareng jeung meuweuhna sora kalantaka, medan pangperangan banajiran getih deui. Ukur dua-tilu panyeupahan, layon prajurit geus pirang-pirang.
Sakali ieu mah tentara Alengka perangna siga niat bibilasan. Teu malire jumlah musuh, ngangseg nyedek lir kapal meulah sagara. Sakur nu ngahalangan dicacar-bolang. Dikepruk malik ngamuk. Wani ngajak ijen, gada atawa candrasa bagianana.
Matak gila nyaksian pangawasa Trisirah, Trinetra, jeung Trikarya. Kadia maung bayangan, nyepak, najong, neunggeul, ngegel, sarta naon nu deukeut dipake pakarang. Manggih gunungan batu, laju didungkar. Tuluy dibalangkeun ka tengah-tengah tentara wanara. Ratusan tentara monyet bangkar.
Aya tangkal kai dijejek. Tuluy dibalangkeun kana gundukan prajurit rewanda. Puluh-puluh prajurit ketek ngababatang. Dahanna dipake pedang. Teu saeutik. Balatentara Maliawan ngemasing pati.
Nyaksian rea tentara pejah, gara-gara diamuk tilu senapati Alengka, Wibisana enggal nepangan Sri Rama. Taya deui pitandingeunana, iwal Anggada, carekna.
Harita keneh Sri Rama lajeng nyauran Anggada.
Anggada, anaking, geura tulungan wadyabalad tentara Maliawan. Ulah nungguan jumlah korban beuki loba!”
Bingah liwat saking Putra Resi Subali suwargi ngadangu parendah Sri Rama. Kareungeu nyebat anaking komo. Bagja tinemanan, aing diaku anak ku Sri Rama. Teu ngengkekeun deui, cedok nyembah, sakalian mundut pidu’a, malar aya dina kaunggulan.
Matak deungdeuleueun nyaksian Anggada perang. Teu kungsi sabaraha lila, sajumlahing tentara Alengka tinggal raga. Ngan barang adu harepan jeung Trisirah, Tritentara, jeung Trikarya, katembong siga deuk kalah wowotan. Lain dumeh tarung dihurup ku tiluan, tapi lawanna badis boga nyawa rangkepan.
Jebrod… gulitik… malah sidik ngajoprak teu walakaya. Naha atuh teu mangkuk sarenghap napas, jlug-jleg harudang deui. Sebrut narajang deui babarengan. Beunang deui, ngabebengkang deui, sakarat tuluy paragat. Ajaib deui bae. Ukur ditinggalkeun ngalieuk sakeudeung, borengkal harirup deui.
“Cilaka! Kaya kieu mah aing bisa beak tanaga!” Anggada rada hariwang.
Kahariwang Anggada katangkep ku Wibisana. Putra Resi Subali digupay. Lajeng diharewosan. “Kasakten Trisirah aya dina sirahna. Teukteuk beuheungna tilu kali, kakara enya-enya paeh. Kakuatan Trinetra aya dina matana. Cokel, tuluy alungkeun ka nu jauh. Sedeng wewesen Trikarya aya dina pundukna. Semplakkeun sing nepi ka misah tina awakna!”
Anggada tandang deui. Sakumaha pidawuh Wibisana, Trisirah ditewek beuheungna. Nyambung deui, kerewek deui, katilu-kalina kakara pejah. Trinetra dicokel panonna. Enya bae henteu bisa hudang deui. Tinggal Trikarya. Rada ragot heula. Tapi, lila-lila mah teu burung ngagulitik. Awakna kutung lebak taktakna. Geus paraeh nu tiluan mah, sesana tinggal nyocolan.
Giliran Indrajit sasayagaan maju. Hanjakal beulah kulon tembong layung. Panonpoe sakeudueng deui nyingkur tukangeun tonggong gunung. Sora tarompet ngear kadenge ka mana mendi, tanda dua pihakanana wajib mundur. Isukan, bareng jeung medalna sangsurya kakara dituluykeun deui.
Tentara Maliawan marulang ka pakemahan. Sajajalan ngageder surak eyah-eyahan. Sarerea gede hate, perang moal lila deui rengse. Sesa Senapati Alengka beuki ngipisan. Ceuk taksiran, paling-paling tinggal lilikuran. Pon kitu deui jumlah prajuritna, dibandingkeun jeung prajurit Guha Kiskenda, tinggal satai kukuna.
Sajaba ti eta, sabada Trisirah, Trinetra, jeung Trikaya gugur, saha deui senapati andala pihak Alengka. Numutkeun Wibisana, hiji-hijina harepan Rahwana tinggal anakna, Indrajit alias Ki Megananda.
“Urang kedah langkung-langkung waspada, sabab baris nyanghareupan musuh tanggoh, nya eta Indrajit,” saurna ka Anoman.
Ras Anoman inget waktu jadi duta ka Alengka. Kasauran Wibisana teu lepat. Kasakten jeung wewesan Indrajit teu bisa dianggap enteng. Gagahna, saktina, ampir papak jeung bapana. Katambah-katambah ngagem pakarang lungsuran dewa. Cacak Anoman ipis pangarti, kurang loba pangabisa, teuing baris kumaha nasibna. Sigana kana beunang dicangkalak, tulur direcah nepi ka pasiksak raga.
“Kumaha onam bapana, Indrajit ahli licik, tukang culika, tandasa kabina-bina.” Sakali deui Wibisana meupeujeuhan satria wanara.
Saregep pisan Anoman ngabandungan kasauran Wibisana. Nepi ka pakemahan, sajumlahing prajurit wanara pak-pik-pek nyanghareupan datangna peuting. Obor mimiti diseungeutan. Sakuriling pangreureuhan rentul cahaya beureum. Luhureun pasanggrahan utama, caang makbrak kasinaran damar sewu. Sato peuting raeng ngabageakeun nu tos unggul perang. Emut kana wawadi Guanwan Wibisana, Anoman marentah sakumna tentara, malah ningkatkeun kawaspadaan. Anggada, Anila, Anala, Kapijembawan, katut senapati lianna bagilir mariksa kaamanan. Siga nu terus rasa, sarerea pada caricing pageuh kanccing.
***
CATURKEUN di karaton Alengka, Dasamuka beuki poekeun akal. Balukarna saperti biasa, eusi karaton jadi korban. Korsi gading karajaan, tempat manehna mingpin senawaka ruksak teu mangrupa. Leungeun-leungeunna saremplak, sesa ditajong dibuntang-banting. Buludruna saroek. Pangdiukanana pejet. Hiasanana awur-awuran, bacacaran ka mana-mana.
“Indrajit!” gorowokna. “Saha deui nu bisa diandelkeun?”
“Teu kedah hariwang, aya keneh tuang putra.”
“Ah… bisa naon maneh?” Rahwana bangun kurang percaya.
“Widian putra salira, Simegananda mintonkeun wewesenna. Kamari mah nembe jangji. Wengi ieu Sri Rama sabalad-balad baris tinemu ajal-patina.”
“Peuting ieu?”
“Leres. Margi teu aya deui carana, iwal dibongohan sareng dilicikan.” Ngaluarkeun panah Wimanasara.
“Naha atuh ari maneh, lain ti samemehn.”
“Aya waktosna, aya wancina, Wimanasara nembe dikaluarkeun, dimana enya-enya kapaksa, cenah ngagul-ngagul pakarang pamunah.”
Ngadenge anakna nyabit-nyabit pakarang lungsuran dewa, Rahwana bungah pohara. Indrajit dirangkul, ditangkeup, dipangku, bari diganlentoran.
“Aeh, heueuh, Ama karek inget, maneh boga pakarang sakti lungsuran dewa. Geura jig maneh indit, tumpur-ludeskeun wadyabalad rewanda. Ngan sakali deui peupeujeuh, sesakeun saurang, Sri Ramawijaya.”
“Dawuh dalem,” Indrajit gancang amitan.
Mekel panah Wimanasara, Indrajit rerencepan ngadeukeutan pakemahan musuh. Lakuna siga karaman. Nyulumun susulumputan. Nya leumpang ngayangkang luhureun tanah. beuki deukeut beuki ati-ati.
Nepi ka sisi pakemahan eureun heula sakedapan. Panonna ngulinceng, nyidik-nyidik kaayaan sakuriling. Kasinaran cahaya obor, rekep-kekepna pangjagaan sakuriling-bungking pagsanggrahan atra tur tetela.
“Kurang ajar!” jero hatena ngutruk. Niat ngadeukeutan kemah Sri Rama teu kebat komo barang nempo senapati Maliawan piligenti mariksa kaamanan. “Tapi, rasakeun siah!” cenah ngaluarkeun Wimanasara.
Sidakep-sinuku tunggal mapatkeun mantra saktina. Teu kungsi lila, bareng jeung melesatna panah Wimanasara, haseup muleuk nutupan Suwelegiri. Minuhan angganawiati. Ti dinya tuluy nyebar gancang pisan. Nyulusup nyela-nyela rurungkunan, tatangkalan, jeung dangdaunan. Sawareh arasup ka jero kemah kaseuseup ku pangeusina.
Para rewanda gemprah katibanan pangawasa Megananda. Anoman, Anila, Anggada, Anala, Kapijembawan katut Prabu Sugria dakdumadak ngarasa tunduh pohara. Panonna teu bisa dipaksa dibeunta-beunta, awakna leuleus taya daya-daya, antukna tinggoleprak sare tibra kalepasan.
Pon kitu deui jero kemah utama. Ngawitan Laksamana ngerelek heuay, komo memeh nyuuh payuneun rakana. Teu kantos lami giliran Sri Rama kulem. Tinggal Wibisana ngajentul nyalira. Panasaran ningali kajantenan aneh, buru-buru kaluar ti kemah. Breh…. tentara wanara garemprah. Teras dipapay ka unggal madhab, sami talibra. Kalebet para senopati utama; Anoman, Anila, Anggada, Anala, Kapijembawan, katut Prabu Sugriwa.
Mulih deui ka pakemahan utama teu pindo damel, laksamana sareng Sri Rama wungkul katingal renghap napasna. Anehna, ongkoh kulem, namung socana angger muka.
Ngagem Aji Dipa, bungsu putra Begawan Wisrawa, henteu teurak ku pangaruh panah Wimanasara nanging, kedah kumaha nulungan wadyabalad rewanda, anjeunna banget bingung sakalangkung. Mangkaning pangaruh haseup racun, mingkin lami katingal mingkin pikahariwageun. Renghap napas nu sarare sari-sari bareurat peresis jelema maju sakarat awal.
“Moal salah ieu teh pasti pagawean Si Indrajit deui bae,” gerentes Wibisana.
“Sabab ngan manehna nu boga kasakten saperti kieu.”
Nempo musuh-musuhna kawisaya wimanasara, Indrajit buru-buru laporan ka bapana. Karaton Alengka munggah inggeung, dipake ajrag-ajragan Rahwana. Kenteng-kentengna loba nu punglak, kaoyag-oyag lini dadakan.
“Naha lain langsung dipodaran!” cenah.
“Raos moal kabadanan, margi jumlahna ngalaksa.”
“Jadi kumaha karep ayeuna?”
“Bade ngeprak paraditya sona neukteukan beuheung balad Sri Rama.”
“Gancang bisi kaburu harudang manten.”
“Wengi masih keneh panjang. Sareng teu kedah hariwang, margi haseup nu ka luar tina panah Wimanasara ngandung racun.”
“Megananda anak aing!” Dasamuka tambah jigrah.
Indrajit ngumpulkeun para raksasa. Dasar buta sikepna singsarwa lengle, teu bisa diajak rusuh. Digugubrag, disepak, jeung ditajongan, kalah tingkuliat bari tinggerencem ngalindur.
Sarebu urang teu kurang, siap samakta pakarang. Parentah Indrajit:
“Meungpeung keur sarare tibra, nyawa tentara wanara kirimkeun ka naraka! Ulah salah heulakeun Anggada, Anila, jeung Kapijembawan. Demi Anoman katut Sugriwa, eta mah bagian kula. Sesana, Sri Rama reujeung Laksmana, hancengan Kangjeng Rama Prabu Rahwana!”
“Kumaha ari Gunawan Wibisana?” ceuk salahsaurang aditia.
“Perkara paman Wibisana, urusan Rama Prabu Rahwana.”
Wanci manjing tengah peuting. Pakemahan Suwelagri sepi jempling. Rada gugup, Gunawan Wibisana ngaguyah-guyah Prabu Sugriwa. Hamo, teu rengrot-rengrot. Panonna bae molotot. Anggada, Anila, Anala jeung Kapijembawan, sarua tibra ngagaleubra.
Lahlahan ngagugahkeun Laksmana. Sami teu kecet-kecet. Puguh deui pararewanda, sararena badis bangke. Kantun Sri Rama. Manah Wibisana sabil. Naha moal kasiku wantun ngaganggu Sri Wisnu kulem? Nanging, da sidik sanes kulem-kulem teuing. Kumaha onam nu sanes, ngageugeubra teh gara-gara wewesen Si Megananda.
Anjeunna yakin, moal lila deui Indrajit baris datang mawa balatentara raksasa. Malah bisa jadi diluluguan langsung ku Rahwana. Wibisana terang inya, kana kalakuan saderekna. Najan nurutkeun aturan teu meunang nyerang musuh keur sare, iraha teuing urang Alengka daek ngaganggu aturan.
Lalaunan Wibisana nyaketan Ramawijaya. Gek calik gedengeun mastakana. Lebeting ati lajeng sasauran, “Salira teh apan Wisnu, sageuy bade ngantep paraprajurit anu sakitu satiana, janten wadal kasarakahan Dasamuka.”
Ajaib. Soca nu tadina molotot, dak-dumadak gular-giler. Lambeyna oyag siga nu deuk sasauran. Wibisana bingah. Angkeuhanana, pati-pati Sri Rama tetep kulem, sugan maparin bongbolongan. Kedah kumaha carana nyalametkeun wadyabalad rewanda sakumna.
“Hudangkeun Anoman sina miang ka Maliawan. Ngala daun Latamosandi sing loba!”
“Anu mawi Anoman oge sami, kawiyasa nyeuseup haseup racun.”
“Sambat rama nu ngayugana, Hyang Batara Syiwa. Gegel tungtung buntutna. Pasti sadar!”
Gura-giru Wibisana milari deui Anoman. Barang cunduk, lajeng ngemat Hyang Batara Syiwa. Anoman langsung ngagorejag, sabada digegel tungtung buntut.
“Huah…!” cenah, luak-lieuk, neangan nu boga dosa. Prok patepung tingal jeung Wibisana.
Wibisana gasik misaur. “Tong waka rea tatanya. Buru-buru indit ka Maliawan. Ngala daun Latamosandi saloba-loba. Gancang bawa ka dieu!”
Geus jadi kabiasaan Anoman, harita diparentah, harita ngalaksanakeun. Nyaksian balatentara jeung dulur-dulurna galemprah harianeun. Sakilat melesat ngantunkeun Suwelagiri. Dibantuan tanaga Bayu, teu mangkuk sapanyeupahan cunduk ka nu dituju.
Dasar Anoman, sagala rupa teh sok diarah gampangna. Pamikirna, upama dipetikan heula daunna, biheung iraha eunggeusna. Mangkaning kudu saloba-lobana. Diradut jeung tangkalna keneh-keneh pigaweeun. Antukna ngan regeyeng bae dibawa reujeung pasir-pasirna.
Wibisana rikat metik sababaraha lambar. Clom dianclomkeun kana cai. Ti dinya lajeng dikepretkeun kana raray Sri Rama sareng Laksmana. Diturutan ku Anoman, ngepret-ngepretkeun cai ka Anggada, Kapijembawan, katut para senapati lianna. Paraprajurit Maliawan tingkuniang saladar deui. Bareng jeung kongkorongok hayam munggaran, pangaruh haseup racun Wimanasar ilang.
“Kurang ajar Si Indrajit!” seuneu amarah Sugriwa ngagedur. Sabada mundut widi ka Sri Rama, laju balatentarana dikeprak. Teu nungguan heula beurang, harita keneh nagri Alengka niat sakalian dicaremkeun.
Indrajit katut para aditya kaget. Majar tentara musuh kawisaya panah sakti Wimanasara, buktina kalah miheulaan ngambreg. Turug-turug datangna siga katarumpangan setan. Sagala rupa dilabrak, diruksak, jeung disasaak. Batu sagede-gede peureup kolot haliber, sawareh ragrag ninggang hateup karaton. Teu kurang-kurang nu eunteup dina sirah pararaksasa.
Semu lulungu Rahmana kaluar ti karaton. “Indrajit! Naha jadi kieu kajadianana?” Ijigimbrang teu puguh cabak.
“Moal lepat gara-gara paman Wibisana,” kakara inget, yen Wibisana ngagem Aji Dipa. Panyinglar racun Wimanasara.
“Bangsat! Setan! Jurig! Iblis! Teu kapalang kurang ajar Si Gunawan Wibisana!” dada Rahwana enya-enya ngagolak. “Sia anu pangheulana kudu dipodaran ku aing!” singkil niat maju.
Indrajit rikat megatan. “Teu acan waktosna Kangjeng Rama majeng. Raraosan putra teu acan kapetolan wewesen.”
Rahwana nurut. Mekel beungeut ceudeum, balik deui ka jero karaton.
Kalangkung beurang nembongan deui ti beulah wetan. Tentara Maliawan lalaunan mundur ti lelewek karaton. Gelar perang rongkah sakeudeung deui baris lumangsung. Bisa jadi perang maju panungtungan. Lantaran jumlah tentara Alengka beuki ngipisan.
“Urang kedah langkung iatna. Leres jumlah senapati Alengka kantun puluh-puluh urang. Sesa tentarana wates rerebuan. Nanging, sakali ieu mah, moal lepat, bakal dipingpin langsung ku pun anak, Indrajit. Margi taya deui senapati andelan Rahwana,” ceuk Wibisana ka Laksmana, payuneun Sri Rama sareng parasenapati agung.
“Kinten-kintenna saha nu kedah majeng ti urang?” waler Laksmana.
“Widian kaula maju. Panasaran nepi ka mana digjayana Si Indrajit,” Prabu Sugriwa nyelengkeung.
“Naha kedah kasepuhan?” Anoman nembrong.
“Leres, naha kedah kasepuhan?” Anggada pipilueun nyarita. “Etang-etang nguji diri, saena mah pasrahkeun ka putra dalem.”
“His, ari nanaon teh. Memeh anak kolot heula,” Anila teu eleh geleng.
Wibisana, Laksmana, malih Sri Rama, katingal mesem. Putusan ahir, dumasar timbangan Wibisana, Raden Laksmana nyalira nu kedah tandang.
Tumpak kareta kencana urut ngajorag Kahyangan, Indrajit mapag yudha seja bebela ka bapana. Dibarengan dua raksasa kembar, pangasuhna ti lelembut, Jajaksa jeung Akampa. Wewesen jeung kasaktenna, ampir mapakan dunungan.
Tukangeunana ngabring barisan gajah, kuda, banteng, jeung maung. Indrajit ngetrukkeun sesa kakuatanana. Ka sato-sato dikeprak. Nepi ka medan perang, Jajaksa jeung Akampa maju ti heula. Tumpak gajah papasangan, mangratus-ratus tentara rewanda ngampar kari banusan. Nyaksian pirang-pirang prajuritna jadi korban, Anoman ngajak Anggada maju babarengan. Hiji sewang buta kembar diaduan.
Seot Anoman mumbul ka luhur. Memeh nyirorot ka handap, ngahaja ngarobah awakna jadi wanara raksasa. Sukuna nincak taktak Jajaksa. Leungeunna pageuh ngaranggeum sirah musuhna. Koceak sora nu paragat nyawa. Tanah eundeur katinggang mayit aditya Jajaksa. Getih beureum mancawura tina dapuran sirahna.
Asa kacontoan ku lanceuk, rigidig Anggada manggul batu sagede nanahaon mah. Habek ditinggangkeun kana embun-embunan buta Akampa. Getih campur uteuk bayatak maseuhan jagat.
Inrajit napsu kagila-gila. Ngalugas pedang jeung gobang, sakur nu ngahalangan dibabad. Sarebu prajurit tentara monyet bangkar. Sirahna sarumpung disabetan pakarang karamat. Sumanget tentara Alengka ngagedur deui. Beuki rea bae para prajurit wanara nu jadi korban. Komo sabada Indrajit ngaluarkeun panah Jwalita. Medan laga jadi sagara seuneu. Batu, tanah, katut tatangkalan, robah wujud jadi ruhak. Tan wilangan tentara Maliawan paeh gareheng.
Wibisana enggal ngiceupan Laksmana. Nu dikiceupan langsung ngartos. Mentang jamparing Barunastra, hujan badag nutupan awang-awang pangperangan. Seuneu nu tadina nguntab-nguntab, saharita pareum. Gantina banjir rongkah ngalabrak tentara Alengka.
Buru-buru Indrajit ngaluarkeun deui pakarang andelan. Wujudna tumbak cagak. Tina unggal seuseukeutna bujil angin taliwawang. Banjir rongkah ilang teu sakara-kara. Sarua gagahna, sarua saktina, tarung tutunggalan antara dua satria pilihan, antukna kapapanjangan.
Panonpoe beuki ngulon, saha nu eleh nu meunang, tacan puguh gambaranana. Tapi, lila-lila Indrajit beakeun pakarang. Hatena mimiti seber. Rek kabur, kabur ka mana, jaba wirang temen aya satria mundur ti pangperangan. Ngaku taluk harianeun, ngaruksak komara getih Alengka.
“He… Indrajit! Megananda! Dasawadanasura! Rahwanaputra! Cunduk kana waktuna, datang kana mangsana,” saur Laksmana, masang jamparing Endrasara kana gondewa.
Panah melesat luhureun jagat. Indrajit luncat tina luhur kareta. Angkeuhanana deuk neangan panyumputan. Orokaya Endrasara lain pakarang samanea. Ngarti, iceus, sarta lir ngabogaan mata. Indrajit terus diudag-udag. Dihin pinasti kersa Hyang Widi, gurat kodrat seseratan Hyang Mahakawasa.
Megananda, anak kadeudeuh Raja Alengka, ahirna palastra katibanan panah Endrasara. Sirahna ngagulitik misah tina raga. Sesa senapatina niat bebela. Tapi, naon hartina. Pon kitu deui kulawargana. Anak-pamajikanana. Karo-karo sosoroh kojor.
Guyur-ibur beja Indrajit perlaya, gancang pisan nyebarna. Sakeudeung geus nepi ka puseur nagara. Ti dinya nyebar deui ka mana-mendi. Rerencepan loba rayat Alengka hajat dadak-dadakan. Ayeuna anakna, isuk-pageto giliran bapana. Muga-muga. Urang sarerea beuki yakin, musuh nu ngajorag nagarana, bakal jadi pamuka lawang katentreman nagri Alengka.
Warta Megananda perlaya dugi ka lebet kaputren Argasoka. Mimitina tingkecewis, inggis kabitur usung-esang Dasamuka. Lila-lila teu burung hung-heng. Utamana sabada yakin kasatiaan para ponggawa rajana mimiti luntur. Teu saeutik prajurit Alengka kabur ninggalkeun karaton. Lantaran ngarasa tambuh perang ngalawanan wadyabalad Sri Rama.
“Naha Babu Sinta henteu katingal gumbira?” ceuk Trijata kaget.
“Apan nu maotna nembe tuang raka, Raden Megananda. Sedengkeun uwa hidep, Prabu Rahwana, masih keneh jagjag-belejag,” walerna.
Trijata ngahuleng. Kasauran Dewi Sinta henteu lepat. Taya hartina prasatria Alengka eleh perang, salila uwana masih keneh aya dikieuna. Mangkaning kasaktenna lain bantrak-bantrakkeun. Tacan karuhan wadyabalad Sri Rama mampuh ngungkulan kagagahanana. Sabab sajaba ti ngagem Aji Pancasocana, boga pakarang pamunah; Kunta.
Jurig sakti, setan digjaya, dalah dewa kantos serah bongkokan. Ramana Wibisana, sering dodongeng matih-saktina panah Kunta. Sakalina dipentangkeun, tara mulang tanpa korban. Lantaran boga rasa aing taya nu ngungkulan, hirupna mangprung sakarep insun.
Saperti biasa duanana lajeng ngadu’a, sangkan Sri Rama sabalad-balad tansah aya dina kaunggulan.
***

Bagian Kadua

Di Karaton Alengka, Rahwana ngeluk ngungun, nandang brangta. Sanajan sohor jelema jahat, bengis, jeung sarakah, ngadenge anak kadeudeuh maot mah, hatena teu burung sedih.
“Indrajit…. Indrajit… anak aing,” cenah, sasambat ka nu geus euweuh.
Aya gerentes niat ngeureunan perang. Tuluy ngutus senapati nu aya sina ngelebetkeun bendera bodas. Dapon manehna salamet, sarta tahtah nagara tetep jadi milikna, sadia ngaku taluk ka Sri Rama. Ngan saban inget ka Dewi Sinta, buru-buru disieuhkeun. Beunang aing hese cape, bodo katotoloyoh mun dipasrahkeun.
Ongkoh-ongkoh kagok borontok, kapalang belang, sakalian corelang. Deuk taluk mah lain ti bareto. Ulah ngadagoan sanak-kadang jadi korban, rayat jeung nagara awut-awutan.
“Najis! Aing najis kudu serah-bongkokan!” cenah ngocoblak sosoranganan. “Aing Rahwana! Raja sakti mandraguna! Naha kumeok teuing, pilakadar nyangharuepan musuh harkat manusa! Kahyangan Jonggringsalaka ku aing kungsi diunggahan. Keur nanahaon aing ngagem Aji Pancasona. Taya gunana aing boga panah Kunta,” teuing nyarita jeung saha.
Bosen ngocoblak sorangan, laju ngangkir raksasa Gathodara, Maodara, Wiloitaka, Swiwi, jeung Mahajarsa. Tinggal sakitu-kituna ponggawa nu nyesa. Nahan amarah, pok paparentah:
“Siapkeun kareta perang! Tumplekkeun saayana tentara Alengka! Sakira masih keneh kurang, asal lalaki, paksa rayat sina milu ka medan laga! Keukeuh nolak, ulah asa-asa, paehan!”
peuting ngarayap. Parat nepi ka subuh Rahwana teu bisa sare. Di luar karaton, kareta kencana, lengkep sapuratina geus sayaga. Tinggal nungguan bray beurang, Raja Alengka saged nyanghareupan perang anggeus-anggeusan.
Di pakemahan Suwelagiri, Sri Rama diriung-riung Wibisana, Laksmana, Sugriwa, jeung Anoman. Nampi hasil telik paindrajala, Wibisana ngajak barempug sadayana: saha nu bade mingpin jurit dinten enjing.
“Sigana geus mangsana kaula maju,” sanggem Sri Rama.
Peuting terus ngarayap muru lawang beurang. Jagat leuwih cangra ti biasa. Hyang Surya ngahaja mencarkeun sinarna ka satangkaraking buana. Ti subuh mula, mega ngahaja nyalingray. Beungeut langit bodas rata. Gunung, laut, angin, tutuwuhan, katut sasatoan, sarua teu sabar hayang geura nyaksian perang pamungkas, antara dua satria lalanang jagat. Saha nu eleh nu meunang, galuntreng disawalakeun.
Diiring Aditya Gathodara, Wiloitaksa, Maodara, Swiwi, jeung Mahajarsa, Rahwana tumpak kareta kencana wedalan Kahyangan. Gagah, dangah, saged, tur lengkep pakean perang. Hiasan makuta tingborelak, katojo sinar giwangkara. Sorot panonna hibar, matak seber jelema biasa. Lebah cangkeng, beulah kenca jeung katuhu, nyolengkrang pedang puluhan deupa pangjangna. Manggul gada momot rebuah kati, nyangking pakarang sakti Kunta, tambah teuneung beuki ludeung.
Dalapan kuda jalu warna hideung bangbara, teu eleh gagah ti dunungan. Ana belesat lumpat muru medan laga, sorana kadia runtuyan guntur. Gancangna nandingan kilat. Angin nyalingkir, pepedut kalabur, gigis nenjo cahaya tingbaranyay, tukangeun kareta perang Rahwana.
Karek ngadenge sorana, paraprajurit rewanda rea nu katurelengan. Gugup paheula-heula mubus kana rurunkunan. Sora naon mana tarik-tarik teuing. Sarerea gehger. Anoman, Anggada, Anila, jeung Anala, pahibut neangan ulon-ulonna. Breh… aya cahaya melesat ti jomantara, cepet lempeng muru ka lebah maranehna.
“Paingan,” ceuk Anoman, sanggeus sidik, horeng nu melesat tanding kilat, dituturkeun sora geledeg seuhangna teh, kareta perang Rahwana.
Buru-buru ngutus Anggada sina laporan ka Sri Rama. Putusan Sri Rama: sadiakeun kalantaka! Kelebetkeun bandera perang! Bageakeun wadyabalad raksasa Alengka! Demi Rahwana, bagian anjeunna mayunan!
Aditya Gathodara ti heula narajang. Dituturkeun Maodara. Wiloitaka, jeung Swiwi. Aditya Mahajarsa nyusul. Der perang campuh. Gelut, gulet, silih intip, silih gitik, adu pinter, adu rikat, silih taker tanaga, ka dituna silih paehan.
Lebah ngadu tanaga, saperti biasa, para prajurit Maliawan eleh bedas. Sabalikna adu rikat, adu pinter, musuh mindeng kabeunangan.
Diluluguan ku Senapati Kredana, Gandamana, Sempati, jeung Winata, paraprajurit wanara tandang, lir banteng bayangan. Musuh diambreg, dihurup, jeung diraponan.
Mokaha lantaran tentara rewanda puluh-puluh tikel reana, Aditya Gathodara sabalad-balad kapaksa mundur. Tapi, teu kungsi lila, bareng narajang deui. Cacar galeng, perangna teu milih-milih musuh.
Kasabaran Anoman beak. Gajleng luncat, diturutan Anggada, Anila, Kapijembawan, reujeung Anala. Senapati Kredana, Gandamana, Sempati, jeung Winata, kapaksa nyengled ngelehan.
Anoman kabeneran tepung jeung Aditya Gathodara. Anggada lawan Maodara. Kapijembawan ditangtang Wiloitaka. Anila katut Anala nyangharepan Swiwi jeung Mahajarsa. Munding rarakitan, kuda papasangan, masing-masing manggih tanding sarua digjayana. Mokaha matak resep nu ngalalajoan.
Gathodara lian ti raksasa, gelutna rada palinceng. Sanajan awakna badag, sagerak-gerakna tangginas. Sababaraha kali teunggeulan Anoman ngeplos, ngalayang ngababuk angin. Giliran manehna nyerang, tilu-opat jurus diruntuykeun. Nyodok, nyepak, nyejek, jeung ngaledot. Jungkir-jumpalik lawanna nyalametkeun diri.
Sakali mangsa Anoman kabongohan, katewak tuluy dibantingkeun. Memeh hudang gabrug ku Gathodara dirontok, dipiting jeung ditindihan. Ngarasa ripuh ngalayanan tanaga buta, putra Anjani kapaksa ngarobah wujud, tiwikrama jadi wanara raksasa. Sirah Gathodara disiku, palangkakanan dijejek. Gorempal pamitingna lesot. Barang rek digabrug deui, Anoman luncat, melesat ka awang-awang. Awak Gathodara tisusut. Biwirna tambah jantowor diadu jeung tunggul.
“Kurang ajar!” Gathodara gancang hudang. Suruwuk mumbul ka luhur, luncat ngudag ka mega malang. Untung Anoman leuwih ti heula sayaga.
Di handap jago kolot, Kapijembawan, karek rengse merenan lawanna. Awak Aditya Wiloitaka ngabugigag teu nyawaan. Dada jeung sirahna ampir remuk. Leungeunna sabeulah nyangsang dina dahan kai. Getih ulaweran gigireun layon.
Demi Anila kapaksa gelutna rada licik. Panon lawanna diawuran keusik campur barangkal. Raksasa Swiwi ngagoak bari nutupan beungeutna. Solontod sukuna ngait kana aakaran. Gancang dipapag ruruhit tumbak. Beuteung Swiwi parat katiir pakarang.
Raksasa Maodara niat mayar pati. Dihuru napsu hayang geura-geura maehan lawanna, ngarabut tatangkalan, nugaran batu, terus dibalang-balangkeun ka lebah Anggada. Teu cukup ku sakitu, pedang, gobang, tumbak, kangkang, gada, jeung naon nu ku hanteu, haliber tina leungeunna. Cacak lain Anggada, boa geus ngajehjer, tuluy sakarat dicabut nyawa.
Ngarasa jengkel, Anggada nekad ngadatangan musuhna. Leungeunna pakupis nakisan batu, tangkal kai, katut pakarang lawan. Sawareh ngahaja ditewak, tuluy dipulangkeun deui ka nu bogana. Geus deukeut barabat mapat Aji Bayubraja. Awak Anggada ngalayang, jedak sukuna nyayang lebah careham Senapati Maodara. Tacan ajeg kuda-kudana, giliran dadana dipindo teunggeulan nu leuwih tarik. Hek! Napas Maodara pegat.
Loba teuing ngaluarkeun tanaga, renghap-ranjug ambekan Senapati Mahajarsa. Anala gancang luncat kana pupundakan lawanna. Mahajarsa elat malik, beuheungna kaburu pageuh dicekek. Beuki lila beuki tarik. Sora tulang potong kadenge tingdorokdok. Aditya Mahajarsa pejah!
Tinggal Anoman jeungGAthodara. Duanana ragot silih tumplekkeun wewesen. Perangna di dua alam. Sakapeung di awang-awang, kalan-kalan galungan luhureun jagat. Belecet deui ka luhur, sirorot pindah ka handap. Kitu terus, teu daek aya nu eleh.
“Narantaka!” ceuk Anoman, kapaksa ngetrukkeun elmu simpenan. Awak Gathodara ngajaul muter disapu tanaga gaib. Buru-buru ditewak tuluy dipanggul. Aji Narantaka, ulah waka jelema, manggul gunung sarua hampangna jeung buntelan kapas.
Dilalajoan Dasamuka, Gathodara ditotogkeun kana batu cadas. Sirahna ajur, awakna remuk, tulangna barubuk, daging campur getih mancawura ka mana-mana. Sora surak munggal kaindit. Paraprajurit wanara bungah nempo jagona unggul. Tingcerewet, tingsaruit, ngarigel engklak-engklakan.
“Kunyuk bangkawarah!” panon Rahwana ngaburileng. Tina sungutna bijil seuneu. Beungeut beureum semu hibar. Kop kana gagaman. Belesat… belesat… panah merul badis hujan, nujul wadyabalad rewanda. Sakedet medan laga pinuh ku babatang.
Nampo pangawasa rajana, sesa prajurit Alengka asa kahatean deui. Teu nungguan diparentah, breg maju babarengan. Teu kungsi lila Hyang Yamadipati, dewa purah nyabut umur, pak-pik-pek ngundeuran nyawa.
Lantaran jumlahna teu sabaraha, laun-laun balatentara raksasa malundur. Komo sabada senapati Kredana, Sempati, Winata, diaping Anggada, Kapijembawan, Anila, jeung Anala, ngacak-ngacak kakuatan lawan.
“Keuyeup apu! Hayam lisung! Naha siah kalah kalabur!” Rahwana cocorowokan. “Hayoh maju deui! Saha nu mundur, ku aing dipaehan!” ngancam.
Taya piliheun. Maju gigis, mundur sieun, antukna pabaliut teu puguh. Dasar raja bengis, nenjo kalakuan prajuritna, Rahwana ngagebah kudana. Kareta perang nyuruwuk. Kalayan taya ras-rasan, tentara raksasa dibabad gobang rajana.
“Rasakeun siah!” Raja Alengka malikkeun kareta kudana. Tuluy ditegarkeun deui. Angin gede tinggarulung, dibarung kilat jeung tatit. Tatangkalan rarungkad, batu alancur, tentara Maliawan gemprah.
Wibisana enggal nyaketan Sri Rama. Ti dinya misaur: “Rupina Kakang Rahwana siap tarung tutumpuran.”
Sri Rama imut. Rek ka raina, maksadna mundut kamandang. Abong sami satria waskita, nu direret surti, gasik unggeuk tanda ngajurung nu seja tandang.
“Wartosan Anoman. Wadyabalad tentara Maliawan piwarang mundur. Nya kitu deui sadaya senapati,” sanggem Ramawijaya.
Beungeut langit semu bareubeu. Saliwat siga deuk hujan. Hyang Surya ngahaja ngantunkeun pancenna, seja nepangan Ingkang Rama Pramesti Guru Jaganata. Maksadna bade tumaros, naha Sri Rama kira-kira bakal sanggup ngungkulan Raja Alengka.
Leres Sri Rama teh kaancikan Dewa Wisnu. Malih diasih sareng diaping Batara Agung. Ning, emut kana kajantenan sakitu mangsa ka tukang, waktos Kahyangan diawut-awut Rahwana. Kasaksen, kaalaman, kumaha gagahna Raja Alengka. Anjeunna nyalira meh-mehan katitiwasan, teu kiat nadah kasakten putu Resi Sumali, putra Bagawan Wisrawa.
Dugi ka Jonggringsalaka, karajaan paradewa, Hyang Pramesti Jagatnata kasondong nuju diriung-riung putra-putra sanesna. Calikna dina tahta wujud sato sapi, jenengan Lembu Andini. Kiwa-tengah diapit Kabayan Dewa Panji Narada, kalih girang serat Kahyangan Batara Panyarikan.
Batara Guru ngahaja ngangkir para dewa, maksad masihan uninga kaayaan di marcapada. Anu mawi barang ningal Hyang Surya, Dewa Chandra, Bajra, sareng Batara bayu sumping, langsung dipiwarang lenggah, ngariung sareng saderek-saderekna.
“Tawakup anu kasuhun, putra opatan sumping damping tan karana diangkir, dongkap datang torojogan,” Dewa Surya ngawakilan rai-raina.
“Hih… puguh sukur, bisa sakalian ngariung. Hanas Ama henteu ngondang,s atadina inggis ngaganggu pancen maraneh,” waler Raja Triloka.
Rengse silihlubarkeun kasono, opatanana ngiring hempak merbayaksa, nganti ingkang rama dadawuh.
“Mangga Adi Guru, geura ngawitan. Aya naon ieu teh saleresna, pangna Akang kedah ngempelkeun paraputra salira!” saur Batara Narada.
“Leres, asa rareuwas teuing, diangkir dadak-dadakan,” Dewa Panyarikan ngagoongan.
Galantang Hyang Guru sumabda, ngadadarkeun kajantenan di marcapada tea. Sanggemna:
“Sakeudueng deui dulur hidep, Wisnu, baris naker jajaten ngalawan Raja Alengka Prabu Rahwana. Ama ngahaja ngumpulkeun hidep, maksud deuk meupeujeuhan. Bisi pangawasa Wisnu teu mahi, bantuan ku sarerea.”
“Upami angger teu mampuh?” saur Batara Indra.
“Kumaha mun dunya ancur?” Hyang Narada reuwas, margi kaemut sabatae temen bakal ruksakna jagat pramudita, upama gunung, angin, jeung sagara, babarengan ngamuk.
“Ti batan dunya dikawasa angkara murka!” Batara Guru ngawaler tandes.
“Kitu onaman,” Batara Narada ngagerendeng.
“Ayeuna mah lalajoan bae heula,” Jagatnata miwarang paraputra mungkur.
Kairing Panji Narada, sadayana pamit seja nongton tarung campuh, antara Sri Rama reujeung Rahwana. Tan katingal soca manusa biasa, luhureun langit katujuh, paradewa jeung barata ngarempel.

Bagian Katilu

DI HANDAP, di marcapada, Rahwana sirikna teu angkaribung, mekel rupa-rupa pakarang. “Rama! Coba lawan aing!” Rahwana mentangkeun deui jamparing sakti. Barang ragrag kana lemah, robah wujud jadi rupa-rupa sato galak; maung, banteng, celeng, gajah, oray, jeung sajabana. Jumlahna ampir nandingan tentara Maliawan.
Buriak tentara Maliawan kalabur. Tapi, teu burung tea nu jadi korban. Ayem Sri Rama mesat pakarang. Dak dumadak datang angin gede campur seuneu. Sakedet satwa ciptaan Rahwana musnah.
“Iblis!” Rahwana murka. Ngaluarkuen deui pakarang. Pangperangan digulung cai umpalan. Rewuan tentara Anoman, nyarah kabawa cai.
Enggal Sri Rama nyandak panah Gandarwastra. Perbawana hawa panas leuwih ti misti. Cai umpalan saat teu sakara-kara. Rahwana beuki jengkel. Kop kana Trisula. Ngahaja dilenmpagkeun tujul ka lebah Sri Rama. Trisula teu walakaya. Ancur jadi lebu.
Perang kapegat wanci sariak layung. Suku gunung beuki kasaput halimun. Ngarasa reugreug ningali Sri Rama rada unggul, Hyang Barja lumungsur ti langit katujuh. Jagat ngawitan peteng.
“Rama! Urang tuluykeun deui isuk!” Rahwana kukubuk.
Tapi ka karaton, rasa hariwang nyaliara jeroeun dada Rahwana. Tetela musuhna lain lalaworakeuneun. Ras manehna inget, waktu eleh saembara di Mantili. Nyaan gagah-digjayana Si Ramawijaya. Tapi, cadu mungkuk aing kudu taluk. Haram dempak aing kudu sumerah. Aya keneh panah Kunta. Weuteuh keneh Aji Pancasona.
Peutingna Rahwana ngumpulkeun dukun, tukang ramal, jeung jurutorah. Jero karaton Alengka ngahaja dihias diendah-endah, geusan ngabageakeun tamu petingan. Dahareun jeung inumeun teu puguh rupana, matak bingung barieukeun.
Teu kapalang hayang nyenangkeun tatamu, juruladen ngeprak dayang-dayang pilihan. Rengse balakecrakan disambung sarukan-sukan. Rahwana nyarita:
“Kula ngahaja ngumpulkeun maraneh sakabeh. Maksudna, hayang dipangnorahkeun, saha kira-kirana nu bakal unggul? Naha kaula atawa Si Ramawijaya?”
Cilaka. Tina sakitu puluh urang tukang ramal, taya hiji oge anu nyebutkeun Rahwana baris unggul. Malah teu saeutik nu lahlahan ngedalkeun kamandang, malar Dasamuka ulah nuluykeun perangna. Ngadenge jawaban jururamal, Rahwana teu kira-kira ambekna. Sipat biadabna datang deui. Ngalugas pedang kabeh jururamal ditigas janggana.
Isukna, rebun-rebun keneh Rahwana geus saged. Dituturkeun paningal Batara Surya. Sakilat ka medan yudha manehna cunduk. Ti beulah ditu, Sri Rama sami sayaga. Saperti kamari, luhureun langit katujuh, paradewa caralik ngaderes, diamparan mega bodas.
Dangah, gagah, panon hibar, sihung ranggeteng pikagilaeun. Rahwana sidik niat anggeus-anggeusan. Leungeun katuhuna nyenyekel gegaman Kunta. Kasorot panonpoe isuk-isuk, cahaya emas ngempur semu hurung. Tina luhureun kareta peang, haok nangtang musuhna:
“Rama! Hayoh maju!”
Sri Rama majeng. Henteu tutunggangan siga Rahwana. Cekap angkat ngagandeuang. Ning, henteu dugi ka hilap mekel pakarang. Malih tara-tara ti biasa, mayunan ngangkat senjata. Hamo, teu katuturkeun panon manusa, terang-terang kareta perang musuhna ancur. Kudana kalabur marulang deui ka Kahyangan. Demi nu tumpakna, luncat nyalametkeun diri.
“Bangkawarah!” beungeut Dasamuka beuki hurung, dihuru seuneu amarah. Teu karaos wanci maju tengah poe ereng-erengan. Raja siang anegleng luhureun embun-embunan. Resep ngalalajoan perang tandong. Nu narongton di langit katujuh tambih saregep ngabandungan. Socana ampir teu ngiceup-ngiceup. Sadayana ngagebeg, barang ningali jungkiring awak Raja Alengka robah ngabadagan.
Rahwana titikrama! Saban ngalengkah dunya langsung inggeung. Unggal renghap angin puyuh museur salelewek pangperangan. Leungeunna rurunjang ka luhur. Panonpoe satoel deui beunang dirawel. Paur nenjo kalakuan raksasa, Batara Surya meungpeunan socana. Langit nu tadina cangra, ngadadak surem.
“Aduh cilaka!” Batara Indra hariwang.
“Naha Sri Rama bakal pikuateun?” Dewa Brahma ngiring honcewang.
“Tenang,” saur Batara Narada api-api teu galideur.
Senjata Kunta melesat tina leungeun Rahwana. Bumi alam beuki genjlong. Kilat-tatit tingbelesat nyaangan awang-awang. Sora guntur tingjelegur meulah langit. Hawa lada nyebar ka saparapat jagat. Tingkoceak, tingdarengdek, sora monyet ngaleupaskeun nyawa. Dalah Anoman, Anggada, Sugriwa, sareng Kapijembawan, ampir-ampiran kelenger.
“Nun Ramawijawa, asa parantos manjing mustarina, Rahwana nampi hukuman,” saur Laksmana.
Sri Rama meureumkeun socana. Manahna manteng ka Hyang Agung. Maksadna, sajaba ti mundut pangyuga, neda widi ngaluarkeun Guwawijaya. Panah Guwawijaya memang teu kenging sambarang waktu digunakeun, iwal mayunan musuh anu enya-enya pilih tanding. Disimpenna oge apan benten ti ilahar, ngahiji sareng jasa lemes Dewa Wisnu.
Aya harewos tan katingali jirimna. Unina, nyaluyuan kana pamaksadan Sri Rama. Atuh lajeng nepak dada palih tengen. Lebeting ati pok misaur:
“Rahwana kula kapaksa ngaluarkeun Duwawijaya. Geura tungkul ka Hyang Agung, geura tanggah ka tempat pangbalikan sajati,” tali gondewa diwengkang. “Piraku teu seubeuh maneh ngacak-ngacak dunya!”
guwawijaya dilepas. Jagat peteng dituturkeun sora kadia gunung bitu, marengan cahaya mancawura ka satungkebing langit. Barang mulang sabihari, Kunta gegaman Rahwana ilang musna balik ka nu kagunganana, Hyang Jagatnata.
Tutas ngancurkeun pakarang lawanna, Guwawijaya nyiriwik meulah angin, sarta teu kungsi lila kadenge aya sora ngagoak. Sirah Rahwana sidik ngagelenceng, leupas tina janggana.
Aneh. Beuheung Dasamuka lir sirungan. Leungit sirah nu hiji, bijil deui sirah nu sarupa. Seot deui disamber Guwawijaya. Goak deui. Gelenceng deui. Terus nepi ka sapuluh kali. Memeh awak Rahwana rubah-rebah ka tanah pikeun salilana.
Rahwana, raja biadab, tutug kana waktuna, nitih kana wancina, nginggang kana papastenna. Sareatna alatan panah sakti Guwawijaya. Hakekatna hukuman ti Dewata Agung, buah lampah jadi rurujit jagat buana.
Wibisana lumpat muru banusan rakana. Awak Rahwana digabrug, lajeng digalentoran,bari murubut citangis kasedih. Pegat-pegat sasauran, sumambat ka nu ngantunkeun:
“Duh… Raka Prabu… Naha atuh heunteu kenging dielingan. Teu hilap-hilap rayi ngemutan, Sri Rama sanes manusa biasa, sidik wuwujudan dewa, saha nu mampuh mayunan sasakten Wisnu? Saestuna, Wisnu cahaya hirup-hirup dunya katut panguesina. Bumi, samudra, gunung, manusa, aditya, katut para satwa aya lantaran sabdana. Kari-kari ku sallira bade diancurkeun. Kumaha ari tos kieu? Rayi bati sedih. Pon kitu deui ingkang Rama, Ibu, sareng Eyang Sumali.”
Sabot kitu Sri Rama parantos aya pengkereunana. Wibisana diusapan, bari teras dilelejar. Sabda Wisnu:
“Wibisana, adi Akang, geura susut eta cisoca. Margi sanajan ngajerit maratan langit, ngabanjiran salegana jagat buana, teu aya hartina. Langkung sae tuang raka hayu urang sampurnakeun. Malah mandar susuganan, arwahna heunteu teras marakayangan. Sajabi ti eta ulah hilap, rayi gaduh pancen suci. Tingali, rayat Alengka meujeuh katalangsara. Kawajiban salira mulangkeun deui kajembaran bangsa jeung nagara.”
Raden Wibisana alon cengkat. Gabrug nyuuh kana pangkonan Sri Rama. Ngawakilan ingkang raka suwargi, melas-melis mundut pangampun, saurna:
“Mugia kaagungan manah jungjunan Wisnu, kersa ngahapunten samudaya kalepatan Raka Prabu Rahwana. Margi mung pangampura salira, anu tiasa mukakeun lawang kasampurnaan.”
“Kula geus leuwih ti heula ngahampura. Malah neneda ka Hyang Agung, malar sukma tuang raka tiasa mulang ka alam suci; nagara tunjung sampurna. Ngahiji sareng sukma suci lianna.”
Sakumaha lumrahna, layon Raja Alengka diurus samistina. Puncakna dilaksanakeun upacara mandi geni. Tempatna di alun-alun karaton, kalayan diiring puja-puji sakumna rahayat Alengka, para resi, katut brahmana. Teu kantun wadyabalad Maliawan.
Sarengsena, Sri Rama  lajeng ngjungjung lungguh Raden Gunawan Wibisana janten raja, gelar Raja Agung Alengkadirja.
Rahayat Alengka lain bae sapuk satuju, malah langsung ngarencanakeun pesta rongkah, raraga ngabageakeun raja anyar. Geus karuhan Hyang Wisnu mampuh ngungkulan rereged dunya, paradewa gasik marulih deui ka Kahyangan.
(Nurutkeun kaol lianna, lantaran ngagem Aji Pancasona, satungtung dunya ngadeg, Dasamuka dengdeng hirup. Tug nepi ka ayeuna. Ngan kaayanana ninggang kana babasan: paeh teu hos, hirup teu neut. Lara-kasiksa saumur-umur. Dongengna kieu:
Barang Sri Rama ngaluarkeun pana Guwawijaya, Rahmana kabur ka jomantara. Cilakana ka mendi manehna indit, Guwawijaya terus ngukuntit. Lila-lila Rahwana beak tanaga. Tapi, lantaran Aji Pancasona tea, Guwawijaya teu bisa maehan musuhna. Akibatna, Rahwana asa kasiksa. Awakna raca dipacokan pana Sri Rama.
Kitu jeung kitu bae terus taya tungtungna. Lumpat, diudag. Nyumput, dituturkeun. Balangah meueusan jeprot. Sakali mangsa Rahwana mubus kana sela-sela dua gunung. Aneh, sakali ieu mah Guwawijaya siga nu leungiteun tapak.
“Aing salamet!” Rahwana bungah. Teu apaleun eta dua gunung, sabenerna wuwujudan sirah anakna; Sondara jeung Sondari. Rahwana tega neuteuk beuheung anak kembarna, pikeun nipu Dewi Sinta. Tuluy diaku, majarkeun teh, anu hiji mastaka Sri Rama, hiji deui mastaka Raden Laksmana.
Wirang lakuna kabitur, sirah anakna disepak satakerna. Ragrag di hiji tempat, jleg jadi gunung kembar. Ari ayeuna eta dua gunung dipake panyumputan manehna.
Caturkeun arwah Sondara reujeung Sondar, asa manggih jalan komo meuntas. Pirang-pirang lila neundeun ceuceub, datang kasempetan geusan mulangkeun kanyeri. Awak bapana digencet, ditindihan ku duaan. Taya gunana Rahwana ampun-ampunan. Nya kitu deui mementa dicabut nyawa. Hyang Batara Agung ngarasa pantes nibankeun hukum karma ka raja jahat biadab: awak kakubur teu walakaya, paeh henteu, hirup henteu. Lara-kasiksa salila alam dunya tacan kiamah).***
 Cartibag Ki Jatnika
Dimuat di Majah Mangle No. 2160

0 komentar:

Posting Komentar